Panteon należy do grona najbardziej charakterystycznych budynków, jakie powstały za czasów antycznych na terenie Rzymu. Forma rotundy, wzbogaconej o portal zorganizowany w stylu greckim, stała się wzorem dla rozlicznych naśladowców zamierzchłych wzorców zarówno w czasach odrodzenia, jak również wówczas, gdy obowiązującym w architekturze nurtem artystycznym był historyzm – chodzi tu zwłaszcza o klasycyzm oświeceniowy. Panteon pozostał jednak niedoścignionym wzorcem, przede wszystkim poprzez swoją monumentalność. Do dzisiejszych czasów zachwyca swoim ogromem, a jednocześnie estetyczną lekkością. Godna podziwu jest odwaga starożytnych budowniczych, którzy zdecydowali się wznieść gmach o tak znacznych rozmiarach, jednocześnie wykorzystując niełatwe rozwiązania architektoniczne – zwłaszcza tworząc ogromną i masywną kopułę.
Długie dzieje gmachu
Panteon zaczął powstawać na Polu Marsowym, niemal w centrum Rzymu, już w 27 roku przed Chrystusem, na zlecenie Wespazjana Agryppy, zięcia cesarza Oktawiana Augusta. Zamiarem pomysłodawcy budynku było wzniesienie monumentalnej świątyni, czczącej wszystkich bogów rzymskich – stąd właśnie należy wywodzić nazwę tej budowli. Już w stosunkowo niedługim czasie, po nieco ponad stu latach istnienia, gmach uległ zniszczeniu w wyniku pożaru, jaki wybuchł w Rzymie w 80 roku naszej ery. Dzieła odbudowy podjęto się w czasach panowania cesarza Hadriana i przypadło ono na lata 110-125. Pewne zniszczenia stały się udziałem budynku podczas barbarzyńskiego najazdu z V wieku. Z kolei kilka wieków później, w 609 roku świątynia straciła swój pogański charakter, kiedy papież Bonifacy IV uczynił z niej miejsce kultu Matki Bożej i Świętych Męczenników. Trudu gruntownego odnowienia Panteonu podjął się artysta Rafael Santi, który koordynował prace podjęte w XIV wieku. Jako kościół chrześcijański, Panteon stał się miejscem pochówku ważnych artystów, w tym właśnie Rafaela oraz niektórych włoskich królów, miedzy innymi Wiktora Emmanuela II czy królowej Małgorzaty. Gdyby nie przekształcenie gmachu na obiekt kultu religii chrześcijańskiej, Panteon zostałby prawdopodobnie rozebrany, tak jak liczne obiekty należące do pogańskiego Rzymu.
Prezencja Panteonu
Średnica zbudowanego na planie koła budynku wynosi ponad 43 metry, tyle samo mierzy wysokość rotundy. Największe wrażenie estetyczne robi jednak nakrywająca całość kopuła, która od wewnątrz ozdobiona jest kamiennymi kasetonami. W murze podtrzymującym odlaną z betonu kopułę umieszczone są naprzemiennie prostokątne i półkoliste wnęki, wykorzystywane jako kaplice grobowe. Do wnętrza rotundy światło dostaje się wyłącznie przez otwór umieszczony na szczycie kopuły: ten okrągły oculus liczy niemal 8 metrów średnicy. Wejście do świątyni umieszczone jest w prostokątnym portyku, wspartym na 16 korynckich kolumnach. Umieszczony bezpośrednio nad kolumnami trójkątny portyk zawiera inskrypcję, która upamiętnia postać Marka Agryppy, syna Lucjusza, z którego polecenia świątynia została wzniesiona. Tu umieszczone są sporządzone z brązu drzwi, wiodące do wnętrza gmachu.